Sự xuất hiện của vaccine được xem là một thành tựu y học vĩ đại của loài người. Kể từ khi vaccine ra đời, nhân loại đã có được một vũ khí hữu hiệu giúp chủ động phòng chống các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Chính vì lợi ích của vaccine mang lại cho con người là vô cùng to lớn nên ngày nay hoạt động tiêm chủng được phổ cập và khuyến nghị ở nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Trong bài viết này, chúng tôi xin tổng hợp và chia sẻ vấn đề vaccine là gì và những điều cần biết về vaccine cho các bạn cùng tham khảo để có thêm nhiều kiến thức hữu ích bảo vệ sức khỏe bản thân.
Vaccine là gì?
Vaccine (còn gọi là vacxin hay vắc-xin) là chế phẩm có tính kháng nguyên, có nguồn gốc từ vi sinh vật gây bệnh hoặc vi sinh vật có cấu trúc kháng nguyên giống vi sinh vật gây bệnh, đã được bào chế đảm bảo độ an toàn cần thiết. Vaccine giúp cơ thể tự tạo ra hệ miễn dịch chống lại các tác nhân gây bệnh.
Vacxin chứa các phiên bản suy yếu của virus hay phiên bản gần giống như virus (được gọi là kháng nguyên). Điều này chứng tỏ các kháng nguyên không thể tạo ra các dấu hiệu hoặc triệu chứng của bệnh, nhưng chúng kích thích hệ thống miễn dịch tạo ra các kháng thể. Những kháng thể này sẽ bảo vệ cơ thể khi tiếp xúc với các virus trong tương lai.
Những điều cần biết về vaccine:
1. Công dụng của vaccine
- Vacxin giúp nâng cao khả năng kháng bệnh của cơ thể. Khi tiêm chủng, hệ miễn dịch của cơ thể nhận diện vacxin là vật lạ sẽ tiêu diệt và ghi nhớ chúng, từ đó tạo được trí nhớ miễn dịch. Về sau, khi tác nhân bệnh thật xâm nhập vào cơ thể, hệ miễn dịch sẽ tấn công tác nhân gây bệnh nhanh chóng và hiệu quả để bảo vệ cơ thể chống lại bệnh đó.
- Nhờ có vacxin hàng triệu trẻ em không bị chết do bệnh truyền nhiễm. Người được tiêm chủng không bị mắc bệnh hay di chứng do bệnh dịch gây ra.
- Khi chương trình tiêm chủng thực hiện tốt, đa số mọi người đều được chủng ngừa một căn bệnh nào đó, đôi khi bệnh đó có thể biến mất hoàn toàn khỏi cộng đồng và chương trình tiêm chủng vacxin đó có thể dừng lại, như bệnh đậu mùa. Tuy nhiên, một số bệnh như bệnh sởi nếu dừng chương trình tiêm chủng, tỉ lệ tiêm chủng giảm xuống bệnh sẽ bùng phát rất nhanh.
2. Phân loại vaccine
Trước đây vacxin được chia thành 3 loại: vacxin giải độc tố, vacxin chết, vacxin sống giảm độc lực. Ngày nay với sự tiến bộ của công nghệ sinh học, chúng ta có thêm 2 loại là vacxin chiết tách và vacxin tái tổ hợp.
- Vaccine giải độc tố: Được sản xuất từ ngoại độc tố của vi khuẩn nhưng bào chế để mất tính độc giữ lại tính kháng nguyên. Sử dụng loại vaccine này giúp cơ thể sản xuất ra miễn dịch trung hòa độc tố.
- Vaccine bất hoạt (vaccine chết): Được sản xuất từ vi sinh vật gây bệnh đã chết để không thể đột biến trở lại. Chính vì thế vaccine này an toàn và ổn định hơn vaccine sống, tuy nhiên phải chia ra nhiều liều.
- Vaccine sống giảm độc lực: Được sản xuất từ sinh vật sống giống sinh vật gây bệnh hoặc từ sinh vật gây bệnh nhưng đã giảm độc lực không còn nguy hiểm. Ưu điểm của loại này là tạo hệ miễn dịch, sinh kháng thể mạnh lâu dài chỉ với 1 hoặc 2 liều. Tuy nhiên, cần đảm bảo an toàn và vi sinh vật phải ổn định, không trở lại độc lực ban đầu.
- Vaccine tách chiết: Tách các kháng nguyên từ vi sinh vật để điều chế.
- Vaccine tái tổ hợp: Sử dụng công nghệ sinh học, gen mã hóa cho kháng nguyên vi sinh vật cần thiết để tách và tái tổ hợp vào E.coli hoặc dòng tế bào thích hợp.
3. Đối tượng tiêm vaccine
- Những người có nguy cơ cao nhiễm vi sinh vật gây bệnh mà chưa có miễn dịch.
- Đối với người lớn, nên ưu tiên tiêm chủng cho những người thuộc nhóm nguy cơ cao.
- Khuyến khích tiêm chủng rộng rãi cho hầu hết trẻ em. Vì đây là thế hệ góp phần quan trọng cho việc phát triển nguồn nhân lực của mỗi quốc gia.
4. Đối tượng tuyệt đối không được tiêm vaccine
- Những người đang bị sốt cao.
- Có biểu hiện dị ứng với thuốc.
Trong đó, các loại vaccine sống giảm độc lực không được tiêm cho người bị thiếu hụt miễn dịch hoặc người đang dùng thuốc đàn áp miễn dịch, những người mắc bệnh ác tính và phụ nữ có thai.
5. Thời gian tiêm chủng
- Tiêm chủng trước mùa dịch, đủ để cơ thể có thời gian hình thành miễn dịch.
- Những vacxin tạo miễn dịch cơ bản phải tiêm chủng nhiều lần, cần có khoảng cách hợp lý giữa các lần tiêm chủng phù hợp với từng loại vacxin.
- Thời gian tiêm chủng nhắc lại tùy thuộc vào thời gian duy trì được hình thành miễn dịch bảo vệ của các loại vacxin.
6. Liều lượng và đường tiêm
Tùy thuộc vào từng loại vacxin và đường tiêm đưa vào cơ thể. Liều vaccine quá thấp sẽ không đủ khả năng để kích thích đáp ứng miễn dịch. Liều quá lớn sẽ dẫn đến tình trạng dung nạp đặc hiệu. Có các đường tiêm để đưa vaccine vào cơ thể như sau:
- Chủng: con đường cổ điển, hiện nay ít dùng.
- Tiêm: tùy thuộc vào từng loại vacxin có thể tiêm trong da, dưới da, tiêm bắp.
- Uống: kích thích miễn dịch tại đường ruột hơn tiêm.
7. Tác dụng không mong muốn
Một số vacxin có thể gây tác dụng phụ nhẹ, tạm thời như: sốt, đau nhức, sưng tấy tại nơi tiêm,....Nếu tiêm chủng không đảm bảo vô khuẩn có thể gây nhiễm trùng. Ngoài ra, còn có hiện tượng bị co giật, shock phản vệ sau khi tiêm nhưng với tỷ lệ rất thấp.
8. Đặc tính cơ bản của vaccine
- Tính kháng nguyên đặc thù: là khả năng kích thích cơ thể tạo thành kháng thể. Kháng nguyên mạnh là kháng nguyên khi đưa vào cơ thể một lần đã sinh ra nhiều kháng thể. Kháng nguyên yếu là những chất phải đưa vào nhiều hoặc phải kèm theo một tá dược mới sinh được một ít kháng thể.
- Tính sinh miễn dịch: vaccine gây miễn dịch bằng một vi khuẩn hoặc virus giảm độc lực, hoặc với một loại protein đặc hiệu có tính kháng nguyên để gây ra một đáp ứng miễn dịch tạo ra hiệu quả đề kháng cho cơ thể về sau khi tác nhân gây bệnh xâm nhập với đầy đủ độc tính.
9. Bảo quản vacxin
Vacxin được bảo quản tốt ngay từ lúc sản xuất cho đến khi được tiêm vào cơ thể con người. Thường quy trình bảo quản các loại vaccine hiện nay không giống nhau, nhưng đều cần được bảo quản trong điều kiện khô, tối và lạnh. Lưu ý, nên sử dụng phích vaccine, hòm lạnh hoặc tủ lạnh để bảo quản vaccine trong suốt buổi tiêm chủng theo quy định và phải bảo đảm nhiệt độ bảo quản từ +2 độ C đến +8 độ C.
Trên đây là những vấn đề liên quan đến vaccine mà đội ngũ biên tập viên chúng tôi muốn chia sẻ đến bạn đọc. Hi vọng sau khi tham khảo bài viết, các bạn sẽ có thêm nhiều thông tin hữu ích và biết được vaccine là gì cùng những vấn đề xung quanh bên lề để có thể chủ động bảo vệ bản thân tốt hơn.
Tham khảo thêm:
Cách tăng sức đề kháng cho người lớn hiệu quả
