Trong thế giới kinh doanh đầy biến động ngày nay, việc tìm ra một hướng đi riêng biệt đã trở thành yếu tố sống còn với mỗi doanh nghiệp. Chiến lược đại dương xanh nổi lên như một lời giải đáp đầy hứa hẹn, mở ra không gian thị trường mới thay vì chìm đắm trong cuộc cạnh tranh khốc liệt. Nhưng chính xác thì chiến lược đại dương xanh là gì? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về bản chất, phân tích toàn diện các ưu nhược điểm của chiến lược đại dương xanh mà bất kỳ nhà quản lý nào cũng cần cân nhắc trước khi áp dụng cho doanh nghiệp của bạn.
Chiến lược đại dương xanh là gì?
Chiến lược đại dương xanh (Blue Ocean Strategy) là một mô hình kinh doanh tập trung vào việc tạo ra thị trường mới chưa được khai thác thay vì cạnh tranh trong thị trường hiện có. Khái niệm này được phát triển bởi W. Chan Kim và Renée Mauborgne trong cuốn sách Blue Ocean Strategy năm 2005.
Thay vì cạnh tranh khốc liệt trong một "đại dương đỏ" đầy rẫy đối thủ và áp lực giá cả, chiến lược đại dương xanh hướng đến việc đổi mới giá trị (value innovation), tạo ra một không gian thị trường mới, từ đây, doanh nghiệp có thể phát triển mà không bị ràng buộc bởi cạnh tranh trực tiếp. Các nguyên tắc cơ bản của chiến lược đại dương xanh bao gồm các yếu tố sau:
- Tạo ra không gian thị trường mới thay vì cạnh tranh trong không gian hiện có.
- Tập trung vào giá trị đổi mới (value innovation) - vừa giảm chi phí vừa tăng giá trị cho khách hàng.
- Sử dụng công cụ "Khung bốn hành động" (Four Actions Framework):
(1) Loại bỏ: Những yếu tố mà ngành coi là hiển nhiên.
(2) Giảm: Những yếu tố dưới mức chuẩn ngành.
(3) Tăng: Những yếu tố vượt trội so với chuẩn ngành.
(4) Tạo ra: Những yếu tố mà ngành chưa từng có.
Ví dụ về chiến lược đại dương xanh
Cirque du Soleil là một trong những ví dụ về chiến lược đại dương xanh tiêu biểu, khi đã cách mạng hóa ngành xiếc bằng cách thoát khỏi mô hình truyền thống vốn đầy cạnh tranh. Thay vì tập trung vào các màn trình diễn với động vật và những tiết mục mạo hiểm như các rạp xiếc thông thường, Cirque du Soleil đã tạo ra một không gian thị trường hoàn toàn mới bằng cách kết hợp xiếc với nghệ thuật sân khấu, âm nhạc và kịch nghệ. Nhờ đó, họ không chỉ thu hút đối tượng khách hàng rộng lớn hơn mà còn định vị mình như một loại hình giải trí cao cấp.
Ứng dụng khung bốn hành động của chiến lược đại dương xanh của Cirque du Soleil như sau:
- Loại bỏ: Sự hiện diện của động vật trong biểu diễn – một yếu tố từng được coi là đặc trưng của ngành xiếc truyền thống. Điều này giúp Cirque du Soleil tránh được các tranh cãi về quyền động vật và giảm chi phí vận hành đáng kể.
- Giảm: Các màn trình diễn nguy hiểm, vốn là điểm nhấn trong các rạp xiếc truyền thống nhưng lại gây ra nhiều rủi ro cho nghệ sĩ và chi phí bảo hiểm cao.
- Tăng: Tính nghệ thuật và yếu tố cốt truyện trong từng buổi diễn, biến mỗi chương trình thành một tác phẩm có chiều sâu thay vì chỉ là những tiết mục giải trí đơn thuần.
- Tạo ra: Một loại hình giải trí hoàn toàn mới, kết hợp giữa xiếc, nhạc kịch và sân khấu đương đại, hướng đến đối tượng khách hàng cao cấp hơn, sẵn sàng chi trả nhiều hơn để có trải nghiệm đặc biệt.
Nhờ áp dụng chiến lược đại dương xanh, Cirque du Soleil không chỉ tránh được sự cạnh tranh khốc liệt của các rạp xiếc truyền thống mà còn tạo ra phân khúc thị trường mới giúp họ đạt được thành công lớn trên toàn cầu.
Ưu nhược điểm của chiến lược đại dương xanh
Chiến lược đại dương xanh mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp nhưng cũng đi kèm một số thách thức. Dưới đây là những ưu nhược điểm của chiến lược đại dương xanh bạn cần cân nhắc.
1. Ưu điểm của chiến lược đại dương xanh
Chiến lược đại dương xanh mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho doanh nghiệp giúp họ tránh khỏi cuộc cạnh tranh khốc liệt và tạo ra không gian thị trường mới.
- Loại bỏ cạnh tranh trực tiếp: Thay vì phải đối đầu với các đối thủ trên một thị trường có sẵn, doanh nghiệp có thể tạo ra một không gian thị trường mới, họ là người tiên phong và không phải chịu áp lực cạnh tranh gay gắt.
- Tạo ra giá trị đột phá cho khách hàng: Chiến lược đại dương xanh tập trung vào đổi mới giá trị, vừa giảm chi phí vừa tăng giá trị sản phẩm/dịch vụ. Điều này giúp doanh nghiệp thu hút khách hàng mới và mở rộng thị trường.
- Gia tăng lợi nhuận và thị phần: Với một thị trường chưa khai thác, doanh nghiệp có cơ hội thiết lập mức giá cao hơn mà không bị ảnh hưởng bởi áp lực giảm giá từ đối thủ. Điều này giúp tăng biên lợi nhuận và khả năng mở rộng thị phần.
- Xây dựng thương hiệu mạnh mẽ: Là người tiên phong trong một thị trường mới giúp doanh nghiệp dễ dàng xây dựng thương hiệu độc đáo, khác biệt so với đối thủ. Ví dụ, Tesla đã tạo ra một phân khúc xe điện cao cấp trở thành biểu tượng của sự đổi mới trong ngành ô tô.
2. Nhược điểm của chiến lược đại dương xanh
Mặc dù mang lại nhiều cơ hội tăng trưởng, chiến lược đại dương xanh cũng đi kèm với những thách thức không nhỏ.
- Rủi ro về sự đón nhận của thị trường: Không phải mọi thị trường mới đều có tiềm năng thành công. Nếu khách hàng không nhận thấy giá trị của sản phẩm hoặc dịch vụ mới, doanh nghiệp có thể thất bại trong việc tạo ra nhu cầu.
- Chi phí đầu tư cao: Việc phát triển sản phẩm/dịch vụ mới đòi hỏi một khoản đầu tư lớn vào nghiên cứu R&D, công nghệ và marketing. Nếu không có sự chuẩn bị tốt, doanh nghiệp có thể gặp khó khăn về tài chính trước khi thị trường mới thực sự phát triển.
- Dễ bị sao chép: Khi chiến lược đại dương xanh thành công, các đối thủ có thể nhanh chóng bắt chước và tham gia vào thị trường mới, làm giảm lợi thế cạnh tranh ban đầu. Doanh nghiệp cần liên tục đổi mới để duy trì vị thế dẫn đầu.
- Thách thức trong việc thay đổi mô hình kinh doanh: Nếu doanh nghiệp đã quen thuộc với mô hình truyền thống, việc chuyển đổi sang chiến lược đại dương xanh có thể gặp phải rào cản về tổ chức, nhân sự và tư duy lãnh đạo.
So sánh chiến lược đại dương xanh và đại dương đỏ
Trong kinh doanh, doanh nghiệp có thể chọn giữa chiến lược đại dương xanh và đại dương đỏ để phát triển. Do đó, hiểu rõ được sự khác biệt này sẽ giúp doanh nghiệp xác định hướng đi phù hợp để phát triển bền vững.
| Tiêu chí | Chiến lược đại dương đỏ | Chiến lược đại dương xanh |
| Thị trường | Đã tồn tại, cạnh tranh khốc liệt | Chưa được khai thác, ít hoặc không có đối thủ |
| Mục tiêu chính | Giành thị phần trong thị trường có sẵn | Tạo ra không gian thị trường mới |
| Chiến lược cạnh tranh | Đánh bại đối thủ bằng chiến lược giá cả hoặc chất lượng | Đổi mới giá trị để tạo ra sự khác biệt |
| Tăng trưởng lợi nhuận | Hạn chế do thị trường bão hòa | Cao hơn do ít cạnh tranh trực tiếp |
| Cơ hội và rủi ro | Cạnh tranh khốc liệt, lợi nhuận có thể giảm | Cần đầu tư lớn vào đổi mới, rủi ro chưa có nhu cầu thị trường |
Có thể thấy chiến lược đại dương xanh giúp doanh nghiệp tránh khỏi cuộc đua giảm giá và cạnh tranh gay gắt nhưng đòi hỏi sự sáng tạo, đổi mới liên tục và đầu tư dài hạn. Trong khi đó, chiến lược đại dương đỏ phù hợp với các doanh nghiệp muốn tối ưu hóa hoạt động trong một thị trường đã có sẵn khách hàng.
Một số chiến lược đại dương xanh từ thương hiệu lớn
Dưới đây là bốn thương hiệu nổi bật đã áp dụng thành công chiến lược đại dương xanh để tái định vị thương hiệu đồng thời tạo giá trị đột phá đến khách hàng.
1. Chiến lược đại dương xanh của Vinasoy
Vinasoy với thương hiệu sữa đậu nành Fami nổi tiếng đã thành công trong việc tạo ra một đại dương xanh trên thị trường đồ uống Việt Nam. Trước khi Vinasoy xuất hiện, sữa đậu nành chủ yếu được sản xuất thủ công và tiêu thụ trong phạm vi hẹp.
Cách Vinasoy tạo đại dương xanh:
- Đổi mới sản phẩm: Vinasoy đã công nghiệp hóa quy trình sản xuất sữa đậu nành truyền thống, tạo ra sản phẩm có chất lượng ổn định và bảo quản được lâu hơn.
- Định vị khác biệt: Thay vì cạnh tranh trực tiếp với các công ty sữa bò, Vinasoy định vị sản phẩm của mình như một đồ uống dinh dưỡng từ thực vật, phù hợp với xu hướng sức khỏe và truyền thống ẩm thực Việt.
- Mở rộng thị trường: Họ đã biến sữa đậu nành từ một món đồ ăn sáng thành thức uống tiện lợi có thể dùng mọi lúc, mọi nơi.
Kết quả là Vinasoy đã trở thành nhà sản xuất sữa đậu nành hàng đầu Việt Nam với thị phần vượt trội, tạo ra một phân khúc thị trường mà họ gần như độc chiếm trong nhiều năm.
2. Chiến lược đại dương xanh của Apple
Apple là một trong những ví dụ về chiến lược đại dương xanh kinh điển nhất về áp dụng chiến lược đại dương xanh. Dưới sự lãnh đạo của Steve Jobs, Apple không chỉ tạo ra sản phẩm mà còn tạo ra cả thị trường mới.
Cách Apple ứng dụng chiến lược đại dương xanh:
- iPod và iTunes: Thay vì cạnh tranh trong thị trường máy nghe nhạc MP3 đã bão hòa, Apple tạo ra một hệ sinh thái kết hợp thiết bị (iPod) với nền tảng phân phối nội dung hợp pháp (iTunes), mang lại trải nghiệm người dùng hoàn toàn mới.
- iPhone: Apple không phát minh ra điện thoại thông minh nhưng họ đã tái định nghĩa nó. Bằng cách kết hợp điện thoại, máy nghe nhạc và internet vào một thiết bị có trải nghiệm người dùng vượt trội, Apple đã tạo ra một phân khúc hoàn toàn mới.
- App Store: Việc tạo ra hệ sinh thái ứng dụng đã mở ra một không gian thị trường mới không chỉ cho Apple mà còn cho hàng triệu nhà phát triển.
Thay vì chạy đua về thông số kỹ thuật, Apple tập trung vào trải nghiệm người dùng, thiết kế và hệ sinh thái, tạo ra giá trị vượt trội khiến khách hàng sẵn sàng trả giá cao hơn.
3. Chiến lược đại dương xanh của TH True Milk
TH True Milk đã tạo ra một cuộc cách mạng trong ngành sữa Việt Nam, một thị trường vốn bị chi phối bởi các thương hiệu nước ngoài và sữa nhập khẩu.
Cách TH True Milk tạo đại dương xanh:
- Mô hình trang trại khép kín: TH đầu tư vào một hệ thống trang trại công nghệ cao quy mô lớn, kiểm soát toàn bộ chuỗi giá trị từ đồng cỏ đến bàn ăn, khác biệt với mô hình thu mua sữa từ nông dân nhỏ lẻ như các đối thủ trong nước.
- Định vị sản phẩm: Thay vì cạnh tranh về giá, TH định vị là sữa tươi sạch, cao cấp, được sản xuất tại Việt Nam với chất lượng quốc tế.
- Đa dạng hóa sản phẩm: TH không ngừng mở rộng danh mục từ sữa tươi cơ bản đến các sản phẩm có giá trị gia tăng như sữa hữu cơ, sữa A2, đồ uống thực vật,....
Với chiến lược này, TH True Milk đã nhanh chóng trở thành thương hiệu sữa hàng đầu Việt Nam và thay đổi nhận thức của người tiêu dùng về sữa nội địa.
4. Chiến lược đại dương xanh của Starbucks
Starbucks đã tạo ra đại dương xanh không phải bằng cách phát minh ra cà phê mà thông qua trải nghiệm uống cà phê của khách hàng.
Cách Starbucks tạo ra đại dương xanh:
- "Trải nghiệm Starbucks": Thay vì tập trung vào sản phẩm cà phê, Starbucks bán cả một trải nghiệm - "ngôi nhà thứ ba" là sự kết hợp giữa nhà và văn phòng làm việc. Họ biến việc uống cà phê từ một thói quen đơn giản thành một trải nghiệm xa xỉ phổ thông.
- Cá nhân hóa: Mỗi loại đồ uống có thể được điều chỉnh theo sở thích cá nhân, tạo ra cảm giác độc quyền và được quan tâm cho mỗi khách hàng.
- Không gian thứ ba: Starbucks thiết kế không gian cửa hàng để khuyến khích khách hàng lưu lại, làm việc hoặc giao lưu, khác biệt hoàn toàn với mô hình quán cà phê truyền thống.
Kết quả là Starbucks đã phát triển từ một cửa hàng nhỏ ở Seattle thành chuỗi cà phê toàn cầu với hơn 33.000 cửa hàng tại 80 quốc gia, mặc dù giá cả của họ cao hơn đáng kể so với các đối thủ truyền thống.
Tóm lại từ các thương hiệu mà Phương Nam 24h liệt kê trong bài viết, có thể thấy rằng chiến lược đại dương xanh không chỉ áp dụng cho các start-up đổi mới mà còn cả cho các công ty lớn muốn thoát khỏi cạnh tranh trực diện. Bằng cách tạo ra không gian thị trường mới, họ không chỉ thành công trong việc tránh được cạnh tranh khốc liệt mà còn định hình lại cả ngành công nghiệp của mình.
