Kinh tế số là một khái niệm mới xuất hiện từ cuối thế kỷ XX và chỉ phổ biến tại Việt Nam trong những năm gần đây nhưng có thể thấy rằng kinh tế số đã khẳng định được vai trò và sức mạnh trong sự phát triển kinh tế. Đó cũng là lý do các doanh nghiệp và cả Chính phủ Việt Nam luôn cố gắng đưa ra những chiến lược phù hợp để bắt kịp với xu hướng hiện đại. Vậy kinh tế số là gì, các đặc điểm và vai trò của kinh tế số có ảnh hưởng như thế nào tới nền kinh tế Việt Nam?
Nền kinh tế là gì?
Nền kinh tế là một khái niệm khá phổ biến được dùng để chỉ các hoạt động kinh tế của một quốc qua. Trong đó, quy mô của một nền kinh tế thường được đánh giá dựa trên tổng sản phẩm trong nước, hay còn được gọi tắt là GDP. Thông qua đại lượng này, bạn có thể biết được giá trị thị trường cả tất cả các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ được sản xuất ra trong một thời kỳ nhất định.
Kinh tế số là gì?
Kinh tế số tiếng Anh là digital economy, khái niệm này được hiểu đơn giản là một nền kinh tế được vận hành chủ yếu dựa trên công nghệ số, đặc biệt đó là các giao dịch điện tử trên Internet. Kinh tế số sẽ bao gồm tất cả các lĩnh vực và nền kinh tế được công nghệ số áp dụng, ví dụ như: công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ, sản xuất, phân phối, logistic, giao thông vận tải, tài chính ngân hàng,....
Về bản chất thì có thể thấy rằng, kinh tế số có các mô hình và phương thức hoạt động đều được ứng dụng công nghệ số. Hiện nay, bạn có thể bắt gặp rất nhiều ví dụ về kinh tế số trong cuộc sống hàng ngày như: những trang web thương mại điện tử, website bán hàng, quảng cáo trực tuyến, app về vận chuyển, ăn uống,.... Nhờ đó mà những nhu cầu của khách hàng được đáp ứng một cách dễ dàng và thuận lợi hơn.
Hơn thế nữa, nếu như xét ở tầm vĩ mô thì có thể thấy rằng kinh tế số đã có những đóng góp to lớn trong sự hội nhập của các doanh nghiệp Việt Nam trong việc tạo ra giá trị cho nền kinh tế và góp phần đưa đất nước phát triển.
Các đặc trưng của nền kinh tế số
Sau khi đã hiểu về khái niệm kinh tế số, tiếp đến bạn cần biết về đặc trưng. Theo đó, kinh tế số là tập hợp của ba quá trình xử lý được thực hiện một cách đan xen nhau gồm:
- Xử lý vật liệu
- Xử lý năng lượng
- Xử lý thông tin
Trong đó, quy trình xử lý thông tin được xem là có vai trò quan trọng nhất và cũng dễ thực hiện số hóa nhất. Hiện nay, nhờ vào công nghệ thông tin và Internet để mà sự kết nối giữa các chủ thể và chu trình kinh tế trở nên dễ dàng hơn, cũng vì thế mà nguồn lực được kết nối hóa, lược bỏ nhiều khâu trung gian, tăng cơ hội tiếp cận chuỗi giá trị toàn cầu. Dựa trên khả năng kết nối thông qua thiết bị di động và nguồn cơ sở dữ liệu rộng lớn, tính năng xử lý thông tin có thể nhân lên một cách đột phá trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
Vai trò của kinh tế số
Có thể dễ dàng nhận thấy rằng, khi cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 diễn ra đã mang đến nhiều thay đổi tích cực cho nền kinh tế và xã hội trên toàn cầu. Internet bùng nổ, các công nghệ kỹ thuật số không ngừng được ra đời và nâng cấp đã mang đến cho giới trẻ nhiều cơ hội để tham gia cũng như kết nối với thị trường kinh tế số. Đặc biệt là sẽ không còn những rào cản của thị trường, thay vào đó là tất cả mọi người đã có cơ hội để tiếp cận, chia sẻ thông tin, kiến thức với cộng đồng cũng như tìm kiếm sự hợp tác, gọi vốn đầu tư trong mọi dự án.
Trong đó, Việt Nam được đánh giá là một quốc gia nằm trong khu vực ASEAN có tốc độ phát triển nền kinh tế số ở mức khá, hạ tầng viễn thông và công nghệ thông tin được nhiều người dùng, có độ phủ sóng cao. Dịch vụ 5G đã chính thức được ba nhà mạng điện thoại di động lớn và Viettel, VNPT và Mobifone thử nghiệm vào cuối năm 2020.
Việt Nam cũng chính là nhóm quốc gia đầu tiên trên thế giới tiếp cận công nghệ này và đã tạo ra nguồn động lực, góp phần không nhỏ vào việc thúc đẩy nền kinh tế số. Vượt trội hơn đó là Việt Nam còn dần làm chủ và sản xuất được thiết bị 5G, đây được xem là một bước tiến mang ý nghĩa to lớn trong quá trình phát triển lĩnh vực viễn thông - công nghệ thông tin tại nước ta.
Từ những phân tích trên, có thể thấy rằng kinh tế số đóng một vai trò cực kỳ quan trọng và tạo ra nhiều ưu thế cho các công ty, tập đoàn trong nước cũng như trên toàn thế giới. Các tập đoàn có giá trị lớn nhất thế giới như: Apple, Microsoft, Amazon, Google,... đều đang thực hiện hoạt động kinh doanh có liên quan đến kinh tế số. Cụ thể, lợi ích mà nền tảng kinh tế số đã mang lại đó là:
- Nâng cao hiệu quả sản xuất.
- Tạo ra sự tăng trưởng vượt trội cho ngành thương mại điện tử.
- Thúc đẩy người dùng sử dụng Internet.
- Phát triển hệ thống hàng hóa, dịch vụ.
- Giảm chi phí giao dịch.
- Giúp giảm sự bất cân xứng thông tin, tối ưu hóa hoạt động cung - cầu.
Bên cạnh những ưu điểm này thì kinh tế số còn được biết với vai trò đó là đảm bảo tính minh bạch. Đây cũng là một điểm mạnh được rất nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm, bởi vì thông qua đó có thể giảm được lượng tiền tham nhũng và kiểm soát nền kinh tế tốt hơn.
Tại Việt Nam, kinh tế số còn đóng vai trò quan trọng, giúp các doanh nghiệp dễ dàng hơn trong việc hội nhập vào chuỗi công nghệ toàn cầu. Cụ thể, đây là nền tảng để doanh nghiệp thay đổi quy trình sản xuất từ truyền thống sang mô hình theo hệ sinh thái. Đồng thời, việc liên kết kinh doanh cũng trở nên chặt chẽ hơn, từ khâu sản xuất, thương mại cho đến sử dụng. Cũng nhờ vậy mà năng suất và hiệu quả lao động sẽ có những cải thiện tích cực, giúp Việt Nam vượt qua được bẫy thu nhập trung bình để phát triển nhanh chóng, bền vững.
Tổng quan về nền kinh tế số ở Việt Nam
1. Thực trạng nền kinh tế số ở Việt Nam
Kinh tế số được xem là xu hướng tất yếu trong cuộc cách mạng công nghệ 4.0. Có thể thấy, mô hình kinh doanh này đang trở nên rất phát triển tại Việt Nam và tạo ra những đóng góp không nhỏ đến tốc độ phát triển của đất nước. Nổi bật hơn hết phải kể đến đó là mô hình cung cấp dịch vụ mua bán hàng online, ví điện tử, vận chuyển, dịch vụ truyền hình có trả tiền,....
Nhiều ứng dụng tiện ích ra đời và người dùng có thể dễ dàng cài đặt trên điện thoại để thực hiện những nhu cầu của bản thân như: gọi xe, thuê phòng, đặt vé máy bay, đặt đồ ăn, thuê dịch vụ sửa chữ,.... Nhờ vào lợi thế dân số đông, hệ thống chính trị ổn định nên có thể thấy, niềm tăng phát triển nền kinh tế số của nước ta lại càng có lợi hơn bao giờ hết.
Đảng và Nhà nước Việt Nam đã có những nhận thức đúng đắn về vai trò của nền kinh tế số. Vậy nên, trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm và đưa ra chủ trương, giải pháp nhằm đẩy nhanh việc thực hiện cách mạng công nghiệp 4.0 cũng như nhanh chóng chuyển đổi sang nền kinh tế số. Các chủ trương này đều được ban hành một cách cụ thể trong văn bản như:
- Nghị quyết số 36-NQ/TW, ngày 01/7/2014 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh phát triển công nghệ thông tin đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.
- Nghị quyết số 41/NQ-CP ngày 26/5/2016 về chính sách ưu đãi thuế thúc đẩy việc phát triển và ứng dụng công nghệ thông tin.
- Chỉ thị số 16/CT-TTg ngày 4/5/2017 về tăng cường năng lực tiếp cận Cách mạng công nghiệp 4.0.
- Nghị quyết số 52/NQ-TW về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.
- Nghị quyết số 52-NQ/TW đặt mục tiêu đến năm 2025 nền kinh tế số Việt Nam sẽ đạt mức tăng 20% GDP.
- Quyết định số 749/2020/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” với mục tiêu đến năm 2025 kinh tế số chiếm 20% GDP và có 50% dân số có tài khoản thanh toán điện tử, năm 2030 chiếm 30% GDP và 80% dân số có tài khoản thanh toán điện tử.
Cũng theo báo cáo “Nền kinh tế Đông Nam Á 2020” thì Việt Nam đang đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế ở mức hai chữ số và dẫn đầu trong khu vực cùng với Indonesia. Cụ thể, năm 2015 nền kinh tế số của nước ta chỉ đạt 3 tỷ USD nhưng đến năm 2019, con số này đã làm 12 tỷ USD và lên 14 tỷ USD vào năm 2020. Dự kiến đến năm 2025, kinh tế số Việt Nam đã bứt phá lên 52 tỷ USD, trong đó những lĩnh vực nắm vai trò trọng tâm sẽ bao gồm: thương mại điện tử, truyền thông trực tuyến, du lịch trực tuyến và gọi xe công nghệ.
Thương mại điện tử chính là lĩnh vực sự thúc đẩy đáng kể đối với sự tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam. Cụ thể, từ năm 2015 - 2019, doanh thu thương mại điện tử B2B luôn đạt ở mức tăng trưởng trung bình là 25,4% là đạt hai chữ số. Hơn hết, quy mô doanh thu vào năm 2019 đã cao hơn đến 2,5 lần so với năm 2015. Các doanh nghiệp thương mại điện tử tại Việt Nam cũng luôn chiếm được thị phần lớn, trong đó phải kể đến những cái tên tiêu biểu như: Shopee Việt Nam, Thế giới di động, Sendo, Lazada, Tiki,....
Một yếu tố tác cũng góp phần thúc đẩy nền kinh tế số tại Việt Nam có sự chuyển đổi nhanh hơn đó là vì Covid-19. Phương thức trực tuyến được áp dụng tại các cơ quan, doanh nghiệp, trường học,... để tiếp tục duy trì các hoạt động điều hành, làm việc, đào tạo,....
2. Những thuận lợi và khó khăn khi phát triển nền kinh tế số ở Việt Nam
2.1 Thuận lợi
Không thể phủ nhận rằng tiềm năng phát triển kinh tế số tại Việt Nam là rất lớn, cụ thể đó là:
- Chính phủ đã đưa ra nhiều chính sách để thể hiện sự quyết tâm trong định hướng, hành động và cơ hội của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 nhằm thúc đẩy chuyển đổi số.
- Việt Nam là một quốc gia có dân số trẻ và đây là lợi thế để cung cấp nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tê số.
- Cơ sở hạ tầng mạng viễn thông, công nghệ thông tin và Internet bao phủ rộng nên khá thuận lợi cho việc chuyển đổi số ở Việt Nam.
- Những hình thức của nền tảng kinh tế số tại Việt Nam có sự phát triển đa dạng và mạnh mẽ trong những năm tới. Đặc biệt là xu hướng số hóa, chuyển đổi và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau như: thương mại, giao thông, ngân hàng, y tế, giao dục, giải trí,....
- Hệ thống chính trị và nền kinh tế của Việt Nam luôn duy trì ở mức ổn định, kinh tế hội nhập sâu rộng với thế giới, thu nhập người dân tăng lên, tầng lớp trung lưu lớn mạnh.
2.2 Khó khăn
Bên cạnh những thuận lợi thì Việt Nam cũng đang phải đối mặt với một số khó khăn như:
- Hệ thống thể chế, chính sách, thiết chế thực thi, giải quyết tranh chấp và hiệu lực của cơ quan thực thi liên quan đến phát triển kinh tế số còn yếu, chưa đồng bộ nên chưa khai thác được hết các tiềm năng phát triển kinh tế số.
- Không có sự kết nối cơ sở dữ liệu của các bộ, ngành, địa phương nên khá khó có thể cạnh tranh với thế giới.
- Những doanh nghiệp kinh tế số ở Việt Nam đang phải chịu sự cạnh tranh của các doanh nghiệp nước ngoài.
- Người dân Việt Nam vẫn còn thói quen giao dịch và thanh toán bằng tiền mặt, làm xói mòn sự tin tưởng giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng.
- Nhận thức của một bộ phận quản lý Nhà nước và người dân về tầm quan trọng của kinh tế số còn hạn chế. kỹ năng sử dụng Internet an toàn thấp và vẫn chưa theo kịp được với tốc độ phát triển công nghệ thế giới.
- Chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế, chưa thể đáp ứng yêu cầu chuyển đổi sang nền kinh tế số.
3. Các giải pháp phát triển kinh tế số Việt Nam
Để đưa nền kinh tế số phát triển hơn tại Việt Nam, chúng ta nên tập trung vào một số giải pháp như:
- Xây dựng, hoàn thiện pháp luật, thể chế, chính sách nhằm tạo ra một khuôn khổ vững chắc để phát triển kinh tế số.
- Đẩy mạnh cải cách và số hóa doanh nghiệp cũng như cơ quan quản lý nhà nước, bao gồm các hoạt động: xây dựng kết cấu hạ tầng dữ liệu quốc gia xây dựng chiến lược quản trị số, cải cách thủ tục hành chính, tập trung phát triển chính phủ điện tử, ngân hàng điện tử, giao dịch điện tử và thương mại điện tử.
- Hỗ trợ nâng cao năng lực và sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Bên cạnh đó, thường xuyên bồi dưỡng và trang bị kiến thức cho đội ngũ các doanh nhân Việt Nam để đáp ứng những yêu cầu của kinh tế số và xu thế cách mạng công nghiệp 4.0, hội nhập thị trường quốc tế.
- Khuyến khích người dân thực hiện phương thức thanh toán điện tử như: quét mã QR, thanh toán bằng ví điện tử.
- Trang bị tư tưởng thống nhất, kiến thức và hành động về kinh tế đủ để tạo ra những chuyển biến mạnh mẽ trong tư duy lãnh đạo, quản lý cũng như điều hành kinh tế - xã hội.
- Nâng cao chất lượng giáo dục nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cho nền kinh tế mới bằng cách phát triển, thu hút chuyên gia về công nghệ số; đổi mới đào tạo bồi dưỡng để bắt kịp với xu hướng; cập nhật, bổ sung các chương trình đào tạo về công nghệ số; đẩy mạnh liên kết giữa việc đào tạo với thực hành trong ứng dụng công nghệ số;....
Một số khái niệm thường gặp khi nhắc đến nền kinh tế số
1. Khái niệm kinh tế tri thức là gì?
Kinh tế tri thức là một nền kinh tế được phát triển chủ yếu dựa vào tri thức và lấy khoa học, công nghệ cao để làm cơ sở. Trong đó, nền kinh tế tri thức hiện nay phụ thuộc khá nhiều vào việc sản xuất phân phối, sử dụng tri thức và thông tin.
2. Khái niệm kinh tế chia sẻ là gì?
Kinh tế chia sẻ là một mô hình thị trường tương lai đề cập đến mạng ngang hàng dựa trên chia sẻ quyền truy cập vào hàng hóa và dịch vụ. Việc chia sẻ nguồn tài nguyên ngày có thể diễn ra trong doanh nghiệp với doanh nghiệp hoặc trong kinh doanh với người tiêu dùng.
3. Khái niệm nền kinh tế chuyển đổi là gì?
Kinh tế chuyển đổi là một nền tinh tế có sự thay đổi từ nền kinh tế kế hoạch tập trung sang nền kinh tế thị trường. Nền kinh tế này sẽ dựa trên thị trường để thực hiện một loạt các chuyển đổi cơ cấu nhằm phát triển thể chế. Quá trình này đặc trưng bởi sự thay đổi và tạo ra các tổ chức mới, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân. Đồng thời còn tạo ra sự thay đổi vai trò của Nhà nước để tạo ra các thể chế chính phủ khác nhau cơ bản, thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân, thị trường và tổ chức tài chính độc lập.
Trên đây là những chia sẻ của đội ngũ biên tập viên Phương Nam 24h về khái niệm nền kinh tế số là gì. Có thể thấy, khi Việt Nam tăng cường đẩy mạnh kinh tế số đã tạo ra những ảnh hưởng rất tích cực đến sự đổi mới, phát triển trong nhiều lĩnh vực. Điều đó đã khẳng định rằng những chủ trương, chính sách của Nhà nước về lối đi này là hoàn toàn đúng đắn, giúp doanh nghiệp và đất nước đều phát triển.
