Với sự tiến bộ về khoa học và công nghệ, mạng xã hội đã trở thành một công cụ mạnh mẽ không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của tất cả mọi người. Nhờ vào khả năng kết nối và giao tiếp trực tuyến, mạng xã hội được sử dụng để chia sẻ thông tin, duy trì liên lạc với bạn bè, tìm kiếm cơ hội kinh doanh, mua sắm online, giải trí thư giãn và thậm chí là tìm kiếm tình yêu.
Tuy nhiên, dù góp phần quan trọng vào khía cạnh kinh tế - xã hội nhưng mạng xã hội cũng tồn tại nhiều rủi ro tiềm ẩn, tác động tiêu cực đến cộng đồng người dùng. Vậy mạng xã hội là gì? Việc lạm dụng các nền tảng này sẽ mang lại những mặt trái ra sao? Hãy cùng chúng tôi khám phá ngay trong bài viết dưới đây nhé.
- Mạng xã hội là gì?
- Các mạng xã hội phổ biến nhất hiện nay tại Việt Nam
- Các đặc điểm của mạng xã hội
- Mục đích của mạng xã hội là gì?
- Lợi ích và mặt trái của mạng xã hội đối với đời sống con người
- Thực trạng sử dụng mạng xã hội ở Việt Nam hiện nay
- Cách sử dụng mạng xã hội an toàn, hiệu quả trong thời đại số
Mạng xã hội là gì?
Mạng xã hội hay còn được gọi với cái tên social network, đây là dạng nền tảng trực tuyến hoặc trang web với nhiều tính năng và hình thức khác nhau với mục tiêu giúp mọi người dễ dàng kết nối, bất kể họ ở đâu trên thế giới. Mặt khác, mạng xã hội còn được ví như thế giới ảo thu nhỏ - nơi người dùng có thể chia sẻ tin tức, hình ảnh, âm thanh, học tập, trao đổi,... hay tạo ra các mối quan hệ dựa trên sở thích và đam mê chung. Đặc biệt là những năm gần đây thì các nền tảng online còn được nhiều người sử dụng hiệu quả trong việc kinh doanh bán hàng trực tuyến bởi khả năng tiếp cận tệp khách hàng đông đảo.
Mạng xã hội tiện lợi vì bạn có thể sử dụng ở bất kỳ đâu, miễn là có một thiết bị điện tử thông minh kết nối Internet như điện thoại di động, iPad, laptop hoặc máy tính để bàn. Đây chính là nền tảng online cung cấp nhiều tính năng hữu ích như trò chuyện, gửi email, chia sẻ video, thậm chí là thoại hội thoại và chia sẻ tệp tin. Ngoài ra, bạn có thể thể hiện quan điểm cá nhân trong các chủ đề quan tâm, miễn là tuân thủ quy tắc đạo đức và pháp luật.
Qua mạng xã hội, người dùng có thể dễ dàng tìm kiếm bạn bè và đối tác theo nhiều cách khác nhau:
- Dựa trên tên nhóm hoặc tên của một cộng đồng, ví dụ như tên trường học hoặc thành phố.
- Dựa trên thông tin cá nhân như địa chỉ email hoặc biệt danh.
- Dựa trên sở thích cá nhân, ví dụ như ca hát, thể thao hoặc sự yêu thích về phim ảnh.
Các mạng xã hội phổ biến nhất hiện nay tại Việt Nam
Với sự phát triển của mạng Internet thì vai trò của mạng xã hội ngày càng được nâng cao, trở thành một phần không thể thiếu, tạo ra một cầu nối mạnh mẽ để giao lưu, học hỏi giữa nhiều người dùng với nhau. Tính từ công cụ gửi thư đầu tiên năm 1972 thì đến nay trên thế giới đã có hơn 150 mạng xã hội lớn nhỏ, trong đó, các nền tảng phổ biến nhất ở Việt Nam hiện nay có thể kể đến là:
1. Facebook
Không chỉ tại Việt Nam, Facebook đã trở thành mạng xã hội phổ biến nhất trên toàn cầu khi thu hút lượng người dùng đáng kể với tính năng đa dạng và dễ sử dụng. Nền tảng dễ dàng tải xuống trên nhiều thiết bị, bao gồm điện thoại, máy tính bảng, ứng dụng di động và máy tính cá nhân.
Bên cạnh đó, việc tạo tài khoản và đăng nhập có thể được thực hiện bằng địa chỉ email hoặc số điện thoại, điều này giúp nền tảng trở nên tiện lợi hơn cho người dùng. Tương tự như các mạng xã hội khác, Facebook giúp kết nối mọi người với nhau và cho phép họ chia sẻ hình ảnh và thông tin cá nhân. Bài đăng trên mạng xã hội này có thể được thiết lập ở chế độ công khai, chia sẻ với bạn bè hoặc giới hạn đối tượng người xem.
2. TikTok
TikTok là một nền tảng khá “non trẻ” so với những mạng xã hội đã du nhập thời gian dài vào Việt Nam. Tuy nhiên, kênh này đã nhanh chóng phát triển mạnh mẽ, thu hút một lượng lớn người dùng nhờ sự tiện lợi trong việc tạo tài khoản thông qua số điện thoại, email, mã QR hoặc kết nối với các mạng xã hội khác như Facebook, Twitter, Line, KakaoTalk, Instagram,... một cách nhanh chóng.
Khi sử dụng TikTok, người dùng dễ dàng tạo ra các video ngắn với một kho nhạc đa dạng mà không sợ bản quyền, cùng với những hiệu ứng đẹp mắt và phong cách nhãn dán phong phú. Bên cạnh đó, TikTok còn cung cấp nhiều bộ lọc màu sắc đẹp mắt để tạo thêm sự sáng tạo cho video.
3. Zalo
Zalo - mạng xã hội Việt Nam là sản phẩm của nhà phát triển trong nước có tên VNG Corporation. Zalo tích hợp nhiều tính năng chính bao gồm việc gửi file với dung lượng cao, hình ảnh sắc nét, trò chuyện cá nhân và nhóm, tích hợp mạng xã hội, mua sắm trực tuyến, nạp tiền điện thoại và thanh toán hóa đơn,....
So với Facebook cần phải tải thêm Messenger thì Zalo có phần tiện lợi hơn khi tích hợp hoàn toàn tính năng chat, gọi thoại, video call, chia sẻ nội dung và mua sắm trên cùng một ứng dụng. Chính điều này đã giúp người dùng dễ dàng trong sử dụng, đồng thời tiết kiệm dung lượng, đặc biệt là khi điện thoại có bộ nhớ hạn chế.
4. YouTube
Youtube là một sản phẩm của Google, chuyên dành cho việc chia sẻ video và đã trở thành mạng xã hội phổ biến trên toàn cầu. Tại ứng dụng, người dùng có khả năng đăng tải video với các dung lượng khác nhau. Bên canh đó, bạn cũng có thể dễ dàng tìm kiếm hàng ngàn video trong nhiều lĩnh vực như phim ảnh, ẩm thực, xu hướng, thời sự, âm nhạc,....
Điểm đặc biệt của Youtube là người dùng có thể kiếm tiền thông qua các quảng cáo được hiển thị trên trang Youtube và trên các video đăng tải.
5. Instagram
Instagram là nền tảng tập trung vào việc chia sẻ hình ảnh cùng tạo video ngắn, cho phép người dùng lưu trữ những tấm hình và video đẹp của họ và bạn bè. Ứng dụng này cung cấp nhiều công cụ và hiệu ứng để chỉnh sửa hình ảnh nên thường được giới trẻ ưa chuộng. Bên cạnh đó Instagram cũng tích hợp tính năng nhắn tin và bình luận trực tiếp trong từng bài đăng được chia sẻ, giúp người dùng dễ dàng kết nối và giao lưu với bạn bè.
Đặc biệt, tính năng bảo mật của Instagram cho phép người dùng chỉ chia sẻ ảnh và video với những tài khoản mà họ đã chấp nhận theo dõi, không phải công khai cho tất cả mọi người.
Các đặc điểm của mạng xã hội
Hiện nay, dù có nhiều mạng xã hội với mô hình và cách sử dụng khác nhau nhưng nhìn chung, các nền tảng thường có một số đặc điểm như sau:
- Mạng xã hội là một ứng dụng được xây dựng và hoạt động trên nền tảng Internet.
- Yêu cầu người dùng phải tạo tài khoản và cung cấp thông tin cần thiết để xây dựng hồ sơ cá nhân riêng của họ.
- Người dùng có quyền tạo và chia sẻ nội dung trên mạng xã hội theo ý muốn như đăng tải hình ảnh, viết bài, tạo video, bày tỏ quan điểm,....
- Tạo cơ hội mở rộng mạng lưới giao tiếp bằng cách kết nối tài khoản của người dùng với tài khoản cá nhân hoặc tổ chức khác.
Mục đích của mạng xã hội là gì?
Mục tiêu chung của hầu hết các mạng xã hội hiện nay là xây dựng một hệ thống cho phép người dùng kết nối, giao lưu và chia sẻ thông tin hữu ích trên nền tảng trực tuyến. Ngoài ra, mạng xã hội cũng hướng đến việc tạo ra một cộng đồng có giá trị và nâng cao nhận thức cá nhân của từng người dùng trong việc xây dựng mối quan hệ.
Với những mục tiêu này, mạng xã hội đã mang lại nhiều lợi ích cho con người như cập nhật tin tức mới nhất, tạo kết nối giữa các mối quan hệ, tìm kiếm cơ hội kinh doanh, quảng cáo trực tuyến và nhiều tiện ích khác.
Lợi ích và mặt trái của mạng xã hội đối với đời sống con người
Mạng xã hội với sự phát triển không ngừng đã trở thành một phần không thể thiếu của cuộc sống ngày nay. Tuy nhiên, như một đồng xu có hai mặt thì bên cạnh những lợi ích mang lại thì các nền tảng này cũng đem đến nhiều mặt trái ảnh hưởng đến cuộc sống của con người.
1. Những lợi ích của mạng xã hội
Mạng xã hội đã đem lại nhiều tác động tích cực thay đổi cách chúng ta giao tiếp, làm việc và giữ liên lạc với thế giới xung quanh mình, cụ thể:
- Cung cấp thông tin nhanh chóng và miễn phí: Mạng xã hội là một kho tàng đa dạng và phong phú của thông tin và kiến thức. Không gian ảo mang đến cho chúng ta khả năng truy cập thông tin một cách tức thì cũng như hoàn toàn miễn phí.
- Kết nối với bạn bè và mọi người: Kết nối và giao lưu trên mạng xã hội giúp chúng ta tạo ra mối quan hệ, mở rộng mạng lưới xã hội và làm quen với người dùng trên khắp nơi trên thế giới. Bên cạnh đó, các nền tảng này cũng phá vỡ những rào cản địa lý, giúp con người gắn kết với nhau và xây dựng mối quan hệ đa dạng.
- Học hỏi kiến thức và kỹ năng mới: Mạng xã hội chứa đựng một lượng lớn thông tin, giúp chúng ta có cơ hội khám phá, học hỏi và phát triển kỹ năng sống thông qua nền tảng này để không ngừng hoàn thiện bản thân.
- Trao đổi thông tin thay cho phương thức truyền thống: Mạng xã hội đã thay đổi cách chúng ta trao đổi thông tin thông qua việc chia sẻ, cập nhật, tương tác qua các bài đăng và tin tức trên nền tảng này.
- Kinh doanh và thương mại điện tử: Bán hàng online trên mạng xã hội đã trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Đây là một hình thức kinh doanh tiềm năng, giúp tiết kiệm chi phí vận hành và dễ dàng tiếp cận khách hàng trên toàn thế giới.
2. Mặt trái của mạng xã hội
Như đã nói ở trên, mặc dù mạng xã hội mang đến nhiều lợi ích và cơ hội, nhưng cũng tiềm ẩn những nguy cơ đối với người dùng nếu sử dụng không đúng cách, cụ thể:
- Giảm tương tác trực tiếp: Thay vì tham gia vào các cuộc trò chuyện và gặp gỡ, mọi người thường tập trung vào việc sử dụng điện thoại để lướt Facebook hoặc TikTok. Hiện tượng này không chỉ giảm thời gian giao tiếp với những người xung quanh mà còn có thể gây căng thẳng trong mối quan hệ gia đình và bạn bè. Đôi khi, người ta có thể bỏ qua những người thực sự để tập trung vào các mối quan hệ ảo nhiều hơn.
- Khao khát sự chú ý trên mạng xã hội: Một số người sử dụng mạng xã hội để trưng bày những thông tin nhạy cảm hoặc đăng các trạng thái mơ hồ nhằm thu hút sự quan tâm và thích từ người khác. Tuy nhiên, điều này thường chỉ đem lại sự chú ý trong lần đầu và có thể dẫn đến sự bất hài lòng từ những người dùng khác trong các lần sau.
- Sao lãng mục tiêu cá nhân: Sử dụng mạng xã hội quá nhiều có thể khiến mọi người lãng phí thời gian và quên đi những mục tiêu cá nhân mà họ từng đặt ra. Thay vì phát triển và xây dựng tương lai riêng, nhiều người hiện tại dường như chỉ quan tâm đến màn hình điện thoại hoặc trở thành những "chiến binh bàn phím" tham gia tranh luận trên mạng.
- Gây ra trầm cảm: Việc thường xuyên thức khuya để sử dụng điện thoại có thể dẫn đến mất ngủ, thể xác và tinh thần suy giảm, từ đó dẫn đến tình trạng trầm cảm, ảnh hưởng đến tâm lý cũng như sức khỏe tổng thể của người dùng.
- Nguy cơ bạo lực trực tuyến: Nhiều trường hợp trên khắp thế giới đã ghi nhận những tác động tiêu cực của việc bình luận ác ý và tổn thương người dùng khác trên mạng xã hội.
- Mất đi tình yêu: Sự ghen tuông mù quáng và sự đa nghi đối với hoạt động trên mạng xã hội có thể làm đổ vỡ tình yêu. Nó có thể dẫn đến việc thiếu sự tin tưởng và gây xung đột trong mối quan hệ.
- Mất động lực: So sánh bản thân với người khác trên mạng xã hội có thể làm mất tự tin và động lực. Việc này có thể dẫn đến cảm giác tiêu cực, trì hoãn và làm suy yếu tinh thần của người dùng.
- Gây mất ngủ: Ánh sáng màn hình điện thoại và sóng điện thoại có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ của bạn bằng cách làm rối loạn nhịp sinh học. Vậy nên, việc sử dụng điện thoại trước khi đi ngủ thường dẫn đến mất ngủ và nếu diễn ra thường xuyên, điều này có thể gây ra tác động tiêu cực đến sức khỏe cũng như tâm lý của bạn.
- Liên quan đến quyền riêng tư: Nếu trang cá nhân bị nhiễm virus hoặc xâm nhập trái phép, thông tin cá nhân của bạn có thể bị đánh cắp. Hơn nữa, đăng tải thông tin cá nhân như số điện thoại và địa chỉ nhà công khai có thể khiến bạn trở thành mục tiêu của những kẻ xấu.
Thực trạng sử dụng mạng xã hội ở Việt Nam hiện nay
Tính đến hết tháng 5/2023 thì Việt Nam nằm trong top quốc gia sử dụng mạng xã hội nhiều nhất thế giới, đặc biệt là đối với thanh thiếu niên, cụ thể TikTok ở vị trí thứ 6, Facebook thứ 7 và Youtube thứ 9. Thống kê cho thấy, số lượng người sử dụng mạng xã hội ở Việt Nam ngày càng tăng, hiện đã đạt 72 triệu người, tương đương khoảng 73% dân số.
Tuy nhiên, điều đáng chú ý cùng với sự gia tăng này là tỷ lệ người "nghiện mạng xã hội" cũng tăng lên đáng báo động. Nhiều người dành hầu hết thời gian cho các hoạt động không có giá trị trên mạng xã hội. Dần dần, họ mất khả năng tự kiểm soát việc sử dụng mạng xã hội, cảm thấy khó chịu và bứt rứt nếu không thể truy cập, dẫn đến nguy cơ phụ thuộc đáng lo ngại vào mạng xã hội.
Theo một báo cáo của Digital, người dân Việt Nam trung bình sử dụng Internet 6 tiếng 47 phút mỗi ngày, trong đó, gần 2 tiếng 21 phút dành cho mạng xã hội. Cuộc khảo sát cũng cho thấy 39% người tham gia cảm thấy không thoải mái khi không thể truy cập mạng xã hội, 37% xem nó là một phần quan trọng của cuộc sống và 36% thậm chí cho biết họ sẽ cảm thấy rất buồn nếu mạng xã hội bị ngắt kết nối. Những dấu hiệu này nếu không được chữa trị kịp thời sẽ gây hại cho sức khỏe và ảnh hưởng xấu đến tâm lý, tạo ra những tình huống tiềm ẩn nguy cơ.
Cách sử dụng mạng xã hội an toàn, hiệu quả trong thời đại số
Mạng xã hội hiện nay đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì kết nối, học tập và giao tiếp giữa người với người mà không bị cản trở bởi khoảng cách địa lý. Tuy nhiên, quá mức sử dụng mạng xã hội cũng đang tạo ra những hệ quả tiêu cực cho tâm lý và sức khỏe của chúng ta. Chính vì thế, để tận dụng tốt nền tảng này cũng như bảo vệ bản thân khỏi các ảnh hưởng đáng lo ngại, bạn có thể tham khảo 4 bí quyết dưới đây:
1. Digital detox – liệu pháp “cai nghiện” mạng xã hội
Ánh sáng màn hình, tiếng thông báo liên tục "ting ting" từ các ứng dụng mạng xã hội đã biến chúng ta thành “tù nhân” của chiếc điện thoại. Đó là lý do tại sao, đôi khi, chúng ta cần thực hiện một liệu pháp “cai nghiện”. Digital detox đơn giản là việc tắt thông báo từ các ứng dụng trên điện thoại, giới hạn thời gian sử dụng mạng xã hội để loại bỏ thói quen nghiện điện thoại.
Bắt đầu một hành trình digital detox cũng đồng nghĩa với việc bạn bật lại "nút F5" cho cuộc sống của mình. Để không cảm thấy trống trải hay nhàm chán, bạn có thể thử tham gia các hoạt động mới và thú vị vào thói quen hàng ngày như tập thể dục, đọc sách, du lịch,....
2. Ngưng bình luận tiêu cực, thả tim nhiều hơn
Với không gian "mở" như mạng xã hội, việc tham gia vào các cuộc tranh luận và bình luận tiêu cực trở nên phổ biến. Bất kể có cố ý hay không, những công kích tiêu cực này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến người nhận, cho dù là nhỏ hay lớn. Chính vì vậy, hãy giữ lập trường của bạn, không nên hùa theo các luồng bình luận tiêu cực. Hãy sử dụng lời bình luận để khích lệ, góp ý xây dựng và chia sẻ một cách chân thành. Bằng cách này, bạn có thể làm cho xã hội trở nên đáng sống hơn, nâng cao tính nhân văn, đồng thời truyền đạt những năng lượng tích cực vào cuộc sống của mọi người.
3. Chọn lọc nguồn thông tin để tiếp thu
Mạng xã hội là một nền tảng giúp chúng ta tương tác với nhau, chia sẻ tri thức, tạo cơ hội việc làm và thúc đẩy sự sáng tạo của giới trẻ. Tuy nhiên, Internet và mạng xã hội cũng mang đến nhiều thông tin không chính thống, chưa được kiểm chứng và có thể ảnh hưởng xấu đến tâm lý của người tiếp nhận. Để đối phó với tình trạng "fake news" - tin tức giả, mỗi người cần phải chọn lọc, kiểm tra và tham khảo các nguồn tin chính thống trước khi đưa ra kết luận.
4. Kết nối với những hội nhóm phù hợp
Để không phí phạm thời gian cho mục đích giải trí, trò chuyện vô bổ, xem video hoặc chơi game quá nhiều, bạn có thể tận dụng mạng xã hội để kết nối với nguồn thông tin liên quan đến sở thích và đam mê của mình. Không cần biết lĩnh vực nào, quan trọng là bạn nên theo dõi một số trang web hoặc cộng đồng trực tuyến hữu ích cho cuộc sống và cảm thấy hào hứng với điều đó.
Ví dụ, nếu đam mê nhiếp ảnh, bạn có thể tham gia vào các nhóm hoặc cộng đồng liên quan đến chụp ảnh. Khi tham gia vào một cộng đồng có cùng đam mê, bạn sẽ có cơ hội học hỏi từ kinh nghiệm của người khác, thậm chí bạn có thể tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp dựa trên sở thích của mình.
Như vậy thông qua nội dung trên, Phương Nam 24h đã giúp bạn nắm rõ khái niệm mạng xã hội là gì cũng như hiểu rõ ảnh hưởng tốt và xấu của các nền tảng này. Hy vọng rằng với thông tin mà chúng tôi cung cấp, bạn sẽ có nhận thức đúng đắn hơn về social network, đồng thời biết cách sử dụng mạng xã hội an toàn, hiệu quả hơn trong thời đại số để đáp ứng nhu cầu cá nhân. Không thể phủ nhận vai trò của mạng xã hội đối với con người ngày nay. Vậy nên, làm quen và tương tác một cách thông minh với nền tảng là điều mà chúng ta cần quan tâm để tránh bị cuốn vào các khía cạnh tiêu cực của nó.
