Trong tình hình nguồn cung khan hiếm trên toàn thế giới thì vacxin tốt nhất là vacxin chúng ta được tiếp cận sớm nhất. Các loại vacxin được tạo ra dù bằng phương pháp cổ điển hay hiện đại đều có hiệu quả bảo vệ con người trước những tác nhân gây bệnh dịch. Đối với những công nghệ sản xuất vaccine Covid-19 hiện nay có nhiều hướng để phân loại nhưng đơn giản nhất là dựa theo cách mà vaccine tạo ra cơ chế miễn dịch bảo vệ cơ thể.
Mục lục bài viết
1. Vaccine virus toàn phần (whole virus)
Nhiều loại vaccine thông thường sử dụng toàn bộ virus để kích hoạt phản ứng miễn dịch. Theo Liên minh Toàn cầu về vaccine và Tiêm chủng, có hai kiểu vaccine virus toàn phần là vaccine sống giảm độc lực (sử dụng một dạng virus đã suy yếu, vẫn có thể phát triển và nhân lên, nhưng không gây bệnh) và vaccine bất hoạt chứa virus mà vật chất di truyền của chúng đã bị phá hủy bởi nhiệt, hóa chất hoặc bức xạ nên không thể lây nhiễm và tái tạo tế bào nhưng vẫn có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), công nghệ sử dụng virus toàn phần đòi hỏi phải có các phòng thí nghiệm đặc biệt để nuôi cấy virus một cách an toàn, thời gian sản xuất tương đối dài và có thể sẽ cần tiêm hai hoặc ba liều. Vaccine này cũng yêu cầu điều kiện bảo quản lạnh, nghiêm ngặt để giữ được chất lượng. Sinopharm và Sinovac do Trung Quốc sản xuất là 2 loại vaccine áp dụng công nghệ vaccine covid sử dụng virus bất hoạt để kích hoạt phản ứng miễn dịch cho cơ thể.
2. Vaccine tiểu đơn vị protein (protein subunit)
Thay vì dùng toàn bộ con virus, vaccine tiểu đơn vị sử dụng một phần nhỏ của tác nhân gây bệnh hoặc các phân đoạn của protein để kích hoạt đáp ứng miễn dịch. Theo Liên minh Toàn cầu về Vaccine và Tiêm chủng, sử dụng một phần của virus sẽ giảm thiểu nguy cơ tác dụng phụ nhưng cũng có thể tạo nên đáp ứng miễn dịch yếu hơn. Vì vậy, bạn có thể sẽ phải tiêm lại theo định kỳ.
Loại công nghệ vaccine Covid này thường sẽ phải dùng thêm các tá dược là chất giúp làm tăng tác dụng sinh miễn dịch của vaccine. Vaccine tiểu đơn vị protein được đánh giá là phù hợp cho những người có hệ miễn dịch bị tổn thương. Theo tổ chức Y tế Thế giới, trước Covid-19, công nghệ sử dụng tiểu đơn vị protein đã được áp dụng để chế tạo vaccine ho gà, uốn ván, bạch hầu,...và chủ yếu là để tiêm cho trẻ nhỏ. Vắc-xin Covid-19 sử dụng công nghệ này là Novavax của Mỹ.
3. Vaccine mã di truyền (Nucleic acid - RNA và DNA)
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, không giống như các phương pháp sản xuất vacxin sử dụng toàn bộ vi khuẩn bị suy yếu hoặc chết, vaccine mã di truyền axít nucleic chỉ sử dụng một đoạn mã di truyền RNA hoặc DNA để cung cấp cho các tế bào hướng dẫn tạo ra kháng nguyên.
Đối với Covid-19 thì đoạn mã di truyền này thường là đoạn mã hóa cho việc sản xuất các protein gai (spike protein) trên bề mặt virus SARS-CoV-2. Tế bào của người sẽ nhận đoạn mã và sản xuất ra các protein gai này. Hệ miễn dịch của cơ thể sẽ nhận biết các kháng nguyên và sẽ tạo nên đáp ứng miễn dịch chống virus gây bệnh Covid-19.
Trước Covid-19, mã di truyền axít nuleic đã và đang được nghiên cứu để làm vaccine cho bệnh cúm, sốt Zika, bệnh dại,....Ưu điểm của công nghệ vaccine Covid-19 này là sản xuất tương đối đơn giản, đáp ứng miễn dịch mạnh. Tuy nhiên, vaccine Covid-19 yêu cầu bảo quản ở nhiệt độ siêu lạnh và sẽ gặp khó khăn trong quá trình vận chuyển, đặc biệt là ở các quốc gia và vùng lãnh thổ kém phát triển. Vaccine Pfizer / BioNTech và Moderna của Mỹ là 2 loại vaccine áp dụng công nghệ này.
Theo Liên minh Toàn cầu về Vaccine và Tiêm chủng, véc-tơ virus sử dụng một loại virus an toàn, khác với loại virus mà vaccine đang nhắm mục tiêu để đưa những chỉ dẫn tạo miễn dịch vào tế bào cơ thể.
Theo phó giáo sư, tiến sĩ, bác sĩ Lê Minh Khôi (Bệnh viện Đại học Y dược TP.HCM), véctơ là một virus hoặc một loại vi khuẩn không gây bệnh có thể mang một đoạn gen của tác nhân gây bệnh đưa vào tế bào người. Hay hiểu cách khác, véc-tơ là một phương tiện vận chuyển vật chất di truyền của tác nhân gây bệnh để đưa vào tế bào người. Các véctơ này là những virus hoặc vi khuẩn không gây hại với người.
Khi vào tế bào người, các véc-tơ sẽ nhường lại vật chất di truyền đã được chọn lọc có chủ đích cho tế bào và tế bào sẽ sử dụng mã di truyền này để sản xuất kháng nguyên. Kháng nguyên này sẽ được cơ thể nhận diện và tạo nên đáp ứng miễn dịch chống virus gây bệnh. Ví dụ, vaccine Covid-19 của AstraZeneca chứa một loại virus gây cảm lạnh thông thường đã được biến đổi gen nhằm tạo kháng thể chống lại virus SARS-CoV-2. Công nghệ vaccine véc-tơ virus cũng được áp dụng để nghiên cứu, chế tạo vaccine phòng bệnh Ebola.
Tiêm vaccine véc-tơ virus có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh mẽ. Tuy nhiên, nếu tế bào cơ thể từng tiếp xúc với véc-tơ có trong vaccine trước đây, vaccine có thể sẽ bị giảm hiệu quả. Quy trình sản xuất loại vaccine này cũng tương đối phức tạp so với những loại vaccine khác. AstraZeneca của châu Âu, Johnson & Johnson của Mỹ và Sputnik V của Nga là 3 loại sử dụng công nghệ vacxin Covid này hiện nay.
Trên đây là các công nghệ sản xuất vaccine Covid hiện nay mà đội ngũ biên tập viên chúng tôi muốn chia sẻ với các bạn. Vaccine được nghiên cứu sản xuất dù theo phương pháp nào đi nữa thì cũng đều nhằm mục đích sinh kháng thể, bảo vệ sức khỏe và tính mạng của con người. Hi vọng sau khi tham khảo bài viết, bạn đã biết vaccine được sản xuất như thế nào và chủ động hơn trong việc tiêm phòng, giúp cơ thể làm quen và tiêu diệt những tác nhân gây bệnh nguy hiểm.
Tham khảo thêm:
Cách phòng tránh lây nhiễm virus Corona
